Dönüştürülmeye Karşı Çıkış

Nils Gaup’un, 2008 yılında kurguladığı “Govdaginu Ayaklanması”, Norveç devleti diye görünen sömürgen güce karşı, Samilerin bağımsızlık savaşımını öykülüyor. Küçük bir yerde yaşayan halkın, yeğin baskıya karşı sergilediği özgürlük, bağımsızlık çabasını öne çıkarıyor.

İkinci Dünya Savaşı yıllarında, Samilerin yurdunda geçen, ayrı dilleri konuşan üç kişinin, kısa süreli, zorunlu birlikteliğinden kesitler aktaran “Guguk Kuşu” adlı yapımda, Anni kişisini oynayan Sami oyuncu Anni Kristina Yuuso, bu kurmacada, haksızlığın karşısında duran, direnen Sami kadınını canlandırıyor.

“Govdaginu”, Türkçe karşılıkları orta ile yol, geçit olan iki sözcükten türetilmiş bir birleşik ad. Türkçe “Ortageçit” diye adlandırılabilecek Govdaginu; Norveççede Kautokeino diye geçen, Finnmark bölgesinde, yaklaşık üç bin kişinin yaşadığı bir yerleşke.

Cermenlerin ele geçirdikleri Sami yurtlarında kurulan Danimarka, Finlandiya, İsveç, Norveç yönetimleri altında, uzun yıllar süren, soykırımla sonuçlanan baskıları anlatan kurmacalardan biri olan “Govdaginu Ayaklanması”, dinleri değiştirilmiş Samilerin, küçük bir obada, çıkarcı Hristiyan din adamlarına, işbirlikçi yöneticilere başkaldırısına odaklanıyor.

• Kim Bu Soykırım Kıygını Samiler?

Öykünün temelinde Norveç devletinin, 19, yy sonlarına doru yoğunlaştırdığı, Samilerin kimliklerini silme çabaları yatıyor. Sami dilinin yasaklanması, Hristiyanlığı yeni din olarak benimsetme baskısı, ekinsel dönüştürme, iktisadi sömürüyle Samilerin yoksullaştırılması, dirim bilimi, kalıtım bilimi olanaklarıyla soyun kısırlaştırılması, uyuşturucu ürünlere kolay erişim yoluyla halkın bağımlı hale getirilmesi, bu çabaların görünen, bilinen kimi öğeleri.

Kadınların direnişteki etkisi öne çıkarılarak kurgulanan öykü, 1852 yılında Samilerin, alkol satışlarını özendiren halktan kopuk yöneticilere; tecim koşullarını çıkarlarına göre düzenleyen açgözlü tecimerlere; anamalcılarla işbirliği içerisindeki din adamı sıfatlı karanlık tinlilere karşı ayaklanmasını işliyor. Kilisenin desteğini alan sömürgen egemenlere; kimliklerine, yaşamlarına yön çizilen Samilerin, gerek dirimsel gerekse ekinsi yok edilmeye karşı özgürlük, bağımsızlık savaşımını öne çıkarıyor.

Sami Soykırımını İşleyen Öteki Yapımlar

Bu konudaki ilk örnek, Norveçli Sami kökenli yönetmen Nils Gaup’un, 1987 yılında Sami diliyle özgün adı “Ofelas”; Türkçesi önder ya da kılavuz olan; “Sami Öcü” diye adlandırabileceğimiz kurmacası. Geçmişte yaşanılanların bir bölümünü, yedinci törütün içtenliğiyle aktaran önemli bir yapıt.

Bu bağlamda izlenebilecek, can acıtıcı öteki soykırım kurmacası, Nils Gaup gibi Sami kökenli İsveçli yönetmen Amanda Kernell’in, 2016 yılında kurguladığı “Sami Kanı”.

Kıyıcılık eden acımasız güçlülerin yaptıklarını, haklılığın verdiği güvenle birbiri ardına ortaya koyan Sami yönetmenlerden biri de Ole Giaver.  Samilerin yaşadıkları doğayla bir bütün olduklarını törütle vurgulayan Ole Giaver’in, “Dereler Özgür Aksın” adlı yapıtı, 2023 yılında gösterime girdi.

Bu güçlü yapıtlar da gösteriyor ki, dilleri, yaşam biçimleri yok edilen, düzenli kısırlaştırma baskısıyla soylarının sürmesi engellenenler; özellikle dünya savaşları sürecinde, yaşamsal olanakları ellerinden alınarak açlığa, ölüme sürüklenenler, tüm zorluklara karşın güçlenerek haklarını korumayı, var olmayı sürdürüyorlar.