KUZEYLİ NANOUK

Betizin, görünümün durağan dünyasından devinimli görüntüye geçiş, belge sinemacılığını yarattı ilk olarak. Almacın görüş alanına giren tüm görüntü öğeleri olduğu gibi alındı; böylece çerçeveye girenlerin öyküsü aktarılmış, belge sinemacılığı başlamış oldu.

Almacı istedikleri yere, görünmesi istenen yere doğrultanlar, bununla yetinmediler; alınan görüntülerin anlatısını, kendi biçemleriyle, istedikleri öyküyle aktarmak istediler. İlk sinema yapıtını oluşturdukları gibi, önceki sanat yollarından geçerek sinemanın sanatsı yönüyle gelişmesini ilk sağlayanlar, yine belgesel sinemacılar oldu. Başından beri tüm bu alanların en büyük yararlanıcısı ise egemen siyaset gücü oldu.

“İrlandalı Flaherty, 1920’de Amerika kıtasının en kuzeyine giderek orada bir Fransız kürk ticaretevi adına Nanook of the North – Kuzeyli Nanouk’u (1920-22) çevirdi. Filimde, Eskimo Nanouk ile ailesinin son derece çetin koşullar arasındaki yaşama çabası, yapmacıksız, yalın bir anlatımla ortaya konuluyordu.”^[1]

“Yapmacıksız, yalın anlatım” güçlü Amerika’nın, işgal ettiği yurtlarda yaşayanları gösteriyordu. Sömürü alanlarında yaşayanların, sömürgenlerce eksik görülen yanları öne çıkarılarak, onların bilgisiz, yetersiz olduklarının altı çiziliyordu. Oysa, dünyamızın üst yanında ak kalpak gibi duran geniş topraklarda, karın, buzun içinde yaşayanlar, henüz amerikalılaryokken, çok önceden beri o koşullarda yaşamayı becermişler, doğayla barışık bir ekin yaratmışlardı.

Belgeselin ana konusu küresel tecim üzerine öykülenmiş; “ilkel yerliler” avlanır, “gelişmiş batılılar” avı satın alır. Bu tecimin tüm kuralları doğaldır ki, güçlü batılılarca belirlenir.

Egemenlerin bakışıyla hem alttakilere; gelişmişliğin bedelini ödemeye yan bakanlara, hem de ötekilere; sömürü kıskacının diğer ucundakilere uyarı niteliğindeki Kuzeyli Nanouk, yaymaca belgesel türünün ilklerinden biri olarak, günümüze dek ulaşan bir yapıt.

Flaherti’nin açtığı bu yoldan, öteki sömürgenler, Ruslar da geçerler. Rus belgeselci Viktor Turin, sömürge alanlarını merkeze bağlayan Sibirya demiryolları üzerinden kurguladığı Türk-Sib belgeselinde, “geri kalmış” işlenmemiş toprakları “uygarlıkla” buluşturur. Benzer biçimde, pamuk izleğinde, güneydeki Türk yurtlarından elde edilen tecimsel başarıyı aktarır.

Kuzeyli Nanouk’tan yıllar sonra, 1949’da çekilen “Alitet Dağlara Gidiyor” kurmacası ise, aynı bölgede bu kez iki sömürgen yapının çatışmasını aktarır. Filimde, “yerlileri” Amerikan sömürüsünden kurtaran öteki sömürgen Rusların “yeni uygarlık” yaymacası yapılır.

^[1] Nijat Özön, Sinema El Kitabı, 1964, Elif Yayınevi, İstanbul